خواطر رحمانی و خواطر شیطانی از دیدگاه ملاصدرا

از نظر ملاصدرا، خاطر به مثابۀ پیام، دارای سه جزء اصلی است: (1) فرستندۀ پیام، (2) محتوای پیام، (3) گیرندۀ پیام. خاطر رحمانی پیامی است که از جانب فرشته فرستاده می شود و الهام نام دارد و ویژگی آن سوق دهندگی انسان به سوی خیر یعنی به فعلیت رساندن قوا براساس حکم عقل و به طور متعادل است. خاطر شیطانی پیامی است که از جانب شیطان فرستاده می شود، وسوسه نام دارد و انسان را به سوی شر سوق می دهد؛ به این معنی که باعث می شود وی به برخی قوای خود بیشتر بپردازد و آنها را به صورت نامتعادل به فعلیت برساند. انسان با جنبۀ عالی خود که همان مرتبۀ عقل اوست با ملائکه ارتباط برقرار کرده، خواطر رحمانی دریافت می کند و با جنبه سافل خود که همان مرتبه وهم اوست با شیاطین ارتباط برقرار کرده و خواطر شیطانی دریافت می نماید. عوامل دریافت خواطر دو دسته اند: (1) عوامل الهی: عامل الهی دریافت خاطر رحمانی توفیق و عامل الهی دریافت خاطر شیطانی خذلان نام دارد؛ (2) عوامل انسانی: مقصود رفتارها و اعمالی است که اگر نیکو بوده و براساس عقل باشد انسان را مستعد پذیرش خواطر رحمانی می کند واگر ناپسند بوده و براساس شهوت و وهم باشد نفس انسانی را آمادۀ پذیرش خواطر شیطانی می نماید.